มาเที่ยวลาวก็ควรจะเข้าใจประวัติศาสตร์ลาวไว้บ้าง เวลาไปดูโน่นนี่จะได้ติดตามเรื่องราวได้ถูก และเข้าใจว่าเหตุการณ์เกิดขึ้นในยุคไหน มีแรงจูงใจอะไรบ้าง
ผมก็เพิ่งมาเริ่มอ่านประวัติศาสตร์ลาวเมื่อเร็วๆ นี้ เท่าที่พอสรุปให้ตัวเองเข้าใจได้แบบคร่าวๆ ก็ตามนี้ (ถ้าผิดก็รบกวนผู้รู้แก้ด้วยนะครับ)
ข้อมูลอ้างอิงจาก
- หนังสือ "คู่มือนำเที่ยวหลวงพระบาง" โดย ศรัณย์ บุญประเสริฐ
- หนังสือ "ประวัติศาสตร์ลาวหลายมิติ" โดย รศ.ดร.ดารารัตน์ เมตตาริกานนท์
- Wikipedia
ยุคกำเนิด
คนลาวเป็นกลุ่มหนึ่งของชนชาติไท-ไต ที่อพยพลงมาจากจีนตอนใกล้ (ตำนาน "น่านเจ้า-หนองแส-ตาลีฟู" แบบเดียวกับไทย อันนี้ยังเป็นที่กังขาว่าจริงหรือไม่เช่นกัน) ส่วนคนพื้นถิ่นเดิมคือเผ่าข่า นอกจากนี้พื้นที่ลาวในอดีตก็ได้รับอิทธิพลจากจามและเขมร ซึ่งอยู่ทางใต้ของคาบสมุทรอินโดจีนด้วย
ตามตำนานบอกว่า ขุนบรม เป็นผู้นำของชนชาติลาวที่อพยพลงมาจากจีน ขุนบรมมีบุตรชาย 7 คน คนโตชื่อ ขุนลอ เป็นคนตั้งเมือง เชียงทอง (หลวงพระบางในปัจจุบัน) ขึ้นมา ประวัติศาสตร์ช่วงนี้ยังเลือนลาง ส่วนมากเป็นแต่ตำนานบอกเล่ากันต่อๆ มา
ล้านช้าง
ประวัติศาสตร์แบบ officially ของลาวเริ่มขึ้นที่ พระเจ้าฟ้างุ้ม (Fa Ngum) เป็นคนตั้ง อาณาจักรล้านช้าง (Lan Xang) ขึ้นมาในปี 1353 รวมชาติให้เป็นปึกแผ่นได้เป็นครั้งแรก เริ่มรับศาสนาพุทธเข้ามาจากขอม มีอาณาเขตแผ่ไปถึงตอนเหนือของเวียดนามและทางใต้คือภาคอีสานของไทยในปัจจุบัน
ล้านช้างดำรงอยู่ต่อมาอีกพักใหญ่ มีการเชื่อมโยงกับอาณาจักรขอมผ่านการแต่งงาน และขอ "พระบาง" พระพุทธรูปลังกามาจากนครวัด (ปัจจุบันคาดว่าเป็นพระพุทธรูปจากขอมเองมากกว่า) มาไว้ที่เชียงทอง (ปัจจุบันยังเก็บไว้ที่พิพิธภัณฑ์-พระราชวังหลวงพระบางเดิม)
ปี 1558 เริ่มเผชิญการคุกคามจากพม่า โดยล้านนา/เชียงใหม่ในฐานะรัฐเพื่อนบ้านโดนพม่าตี ทำให้ พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช (Xētthāthirāt) ต้องย้ายเมืองหลวงมาอยู่ที่เวียงจันทน์ในปี 1560 และจับมือเป็นพันธมิตรกับอยุธยา พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชมีบทบาทสร้างวัดสำคัญๆ ในอีสานหลายแห่ง เช่น พระธาตุพนม พระธาตุศรีสองรัก (วัดพระแก้วที่เวียงจันทน์ถูกสร้างขึ้นในสมัยนี้ โดยเชิญพระแก้วมรกตมาจากเชียงใหม่)
ในช่วงที่ย้ายเมืองหลวงมาเวียงจันทน์ ลาวได้นำพระบางไปซ่อนไว้ในถ้ำเพื่อป้องกันไม่ให้พม่ายึดไป และเปลี่ยนชื่อเมืองเชียงทองเป็นหลวงพระบางแทน
ปี 1570 ช่วงเดียวกับอยุธยาเสียกรุงครั้งแรก เวียงจันทน์โดนพม่าตีแตก แต่ก็กู้เอกราชกลับมาได้เร็ว ช่วงหลังจากนี้เวียงจันทน์ตกเป็นเมืองขึ้นของพม่าสลับกับสยามเป็นระยะๆ มีบางช่วงไม่มีกษัตริย์ปกครองด้วยซ้ำ
ปี 1638 พระเจ้าสุริยวงศาธรรมิกราช ขึ้นครองบัลลังก์เวียงจันทน์ ประเทศกลับมาเจริญรุ่งเรืองตลอดรัชสมัย 57 ปี เวียงจันทน์กลายเป็นศูนย์กลางพุทธศาสนา จับมือเป็นพันธมิตรกับสยามช่วงสมัยพระนารายณ์ ทำให้เป็นเอกราชจากพม่าและเวียดนามได้ ช่วงนี้เริ่มมีนักบวชตะวันตกเดินทางเข้ามาเป็นครั้งแรก
3 อาณาจักร
หลังพระเจ้าสุริยวงศาสวรรคตปี 1695 ไม่มีทายาท ทำให้ต่างชาติคือสยามและเวียดนามเข้ามาแทรกแซง สุดท้ายลาวแตกเป็น 2 อาณาจักร
- หลวงพระบาง ทางตอนเหนือ เป็นรัฐในปกครองของสยาม ปกครองโดยเจ้ากิ่งกิสราช
- เวียงจันทน์ ตอนกลาง ส่งบรรณาการให้ทั้งสยามและเวียดนาม ปกครองโดยเจ้าไชยองค์เว้
ภายหลังลาวตอนใต้คือ จำปาสัก ก็แยกตัวออกมาเป็นอาณาจักรที่สามในปี 1713
เมืองขึ้นของสยาม
อาณาจักรลาวช่วงนี้แยกกันต่างคนต่างอยู่มาพักใหญ่ ในช่วงที่ไทยเสียกรุงครั้งที่สองให้พม่า ลาวก็ตกเป็นเมืองขึ้นของพม่าด้วย จนกระทั่งพระเจ้าตากสินกู้เอกราชได้และขึ้นมาตีเชียงใหม่ ก็ได้ส่งเจ้าพระยาจักรี (รัชกาลที่ 1) มาตีเวียงจันทน์ ได้พระแก้วมรกตไปอยู่กรุงเทพ ลาวเวียงจันทน์เลยเป็นของไทยตั้งแต่ปี 1778 ส่วนหลวงพระบางเป็นของสยามในปี 1792 แต่ยังมีกษัตริย์ครองนครอยู่
ลาวเริ่มฟื้นฟูอิทธิพลของตัวเองเพื่อแยกตัวจากสยาม โดยอาศัยเวียดนามเข้าช่วย เหตุการณ์สำคัญคือ เจ้าอนุวงศ์ (Ānuvong) ที่ก่อกบฎต่อสยามและตีลงมาได้ถึงโคราช แต่ฝ่ายหลวงพระบางกลับไม่ยกทัพมาช่วยเพราะอยู่กับฝ่ายสยาม ทำให้รัชกาลที่สามสามารถยกกองทัพมาเอาชนะเจ้าอนุวงศ์ได้ (เจ้าอนุวงศ์ในมุมมองของคนลาวคือวีรบุรุษผู้ประกาศเอกราชต่อสยาม)
เวียงจันทน์หลังยุคเจ้าอนุวงศ์ถูกทำลายโดยกองทัพสยาม และอาณาจักรลาวกลางถูกผนวกกลายเป็นจังหวัดของสยาม สิ้นสุดสมัยของกษัตริย์ในยุคนี้ (ส่วนกษัตริย์ของหลวงพระบางยังคงอยู่ แต่ในฐานะประเทศราชของสยาม)
ลาวตกเป็นของสยามจนกระทั่งฝรั่งเศสบุกเข้ามา ช่วงนี้มีเหตุการณ์จีนฮ่อบุกเข้ามาจากทางเหนือ ไทยต้องขอให้ฝรั่งเศส (ที่เป็นเจ้าของเวียดนามแล้ว) ช่วยเหลือ ซึ่งก็ส่งผลให้ฝรั่งเศสแผ่อิทธิพลมาเรื่อยๆ
สุดท้ายไทยเสียลาวกลาง-ใต้ (ฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง) ไปเมื่อปี 1893 (พ.ศ. 2436 จากเหตุการณ์ รศ. 112) และเสียดินแดนฝั่งขวาแม่น้ำโขง (หลวงพระบาง) ในปี 1903 (พ.ศ. 2446)
จากนั้นลาวจึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของอาณานิคมอินโดจีน (French Indochina) นับช่วงที่ตกเป็นเมืองขึ้นของไทยนาน 114 ปี
เมืองขึ้นของฝรั่งเศส
อาณานิคมของฝรั่งเศสแบ่งออกเป็น 5 ส่วนได้แก่ (แผนที่)
- ตังเกี๋ย (รัฐอารักขาไม่มีกษัตริย์) ==> เวียดนามเหนือ
- อันนัม (รัฐอารักขามีกษัตริย์) ==> เวียดนามกลาง
- โคชินไชน่า (อาณานิคม) ==> เวียดนามใต้
- ลาว (รัฐอารักขามีกษัตริย์)
- เขมร (รัฐอารักขามีกษัตริย์)
จุดศูนย์กลางของอินโดไชน่าอยู่ที่ไซ่ง่อน และภายหลังย้ายมาฮานอย ทำให้ลาวมีสภาพถูกทิ้ง ไม่ได้รับการพัฒนาเท่ากับเวียดนาม ข้าราชการ นักศึกษาระดับสูงจึงมักต้องไปเรียนที่ฮานอย (และชั้นสูงขึ้นไปก็ต้องไปฝรั่งเศส)
ลาวยุคอาณานิคมแบ่งออกเป็น 2 เขตใหญ่ๆ คือ ลาวเหนือ (หลวงพระบาง) มีกษัตริย์ปกครอง ส่วนลาวใต้คือตั้งแต่เวียงจันทน์ลงไป เป็นเขตที่ฝรั่งเศสปกครองโดยตรง
ประกาศเอกราช
ลาวเป็นเมืองขึ้นของฝรั่งเศสอยู่ประมาณ 50 ปี พอถึงปี 1944 เกิดสงครามโลก ฝรั่งเศสถอนตัวจากอินโดจีน (เพราะประเทศแม่ก็โดนฮิตเลอร์บุกยึดเรียบร้อย) ทำให้ญี่ปุ่นเข้ามาปกครองแทนอยู่พักหนึ่ง พอญี่ปุ่นแพ้สงครามไป ลาวก็ประกาศอิสรภาพในปี 1945 รวมประเทศลาวทั้งสองส่วนเป็นหนึ่งเดียว
ช่วงที่ก่อนสงครามโลกเป็นต้นมาเป็นรัชสมัยของ พระเจ้าศรีสว่างวงศ์ (เกิด 1904) ในยุคนี้มีเจ้าของลาว 3 พระองค์ที่เป็นพี่น้องกัน และมีบทบาทอย่างมากต่อการเมืองของลาวยุคหลังสงครามโลก (เป็นญาติกับเจ้าศรีสว่างวงศ์)
- องค์โต เจ้าเพ็ดชะราช (เกิด 1889)
- องค์รอง เจ้าสุวรรณภูมา (เกิด 1901)
- องค์ที่สาม เจ้าสุภานุวงศ์ (เกิด 1909)
เจ้าเพ็ดชะราชเป็นข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ของลาว คือ ควบทั้งตำแหน่งพระมหาอุปราช และอัครเสนาบดี (นายกรัฐมนตรี) ช่วงปลายสงครามโลกเป็นผู้ก่อตั้งขบวนการกู้ชาติลาว และเป็นคนประกาศอิสรภาพของลาวที่เวียงจันทน์ในปี 1945
ปัญหาคือฝรั่งเศสกลับเข้ามาในอินโดจีนอีกครั้งหลังสงคราม และเจ้าศรีสว่างวงศ์มีแนวคิดกลับไปเป็นรัฐในปกครองของฝรั่งเศส จึงปลดเจ้าเพ็ดชะราชออกจากตำแหน่ง และเมื่อปี 1946 กองทัพฝรั่งเศสยึดลาวได้ เจ้าเพ็ดชะราชและฝ่ายลาวอิสระจึงหนีข้ามมาอยู่ไทย
ฝ่ายลาวราชอาณาจักรตกลงเป็นประเทศเอกราช ภายใต้สหภาพฝรั่งเศส มีรัฐธรรมนูญของตัวเองในปี 1947 ช่วงนี้ฝ่ายลาวอิสระที่เพลี่ยงพล้ำ แตกออกเป็น 3 ฝ่ายตาม 3 พี่น้อง
- เจ้าเพ็ดชะราช เป็นกลาง อยู่ในไทย
- เจ้าสุวรรณภูมา เข้าข้างฝรั่งเศส กลับไปหลวงพระบาง
- เจ้าสุภานุวงศ์ ต้องการอิสระ เลยขอความช่วยเหลือจากเวียดนาม (ฝ่ายของโฮจิมินห์)
ฝ่ายเจ้าสุวรรณภูมา กลับลาวไปเป็นนายกรัฐมนตรีในปี 1951 ภายใต้เจ้าศรีสว่างวงศ์
ฝ่ายเจ้าสุภานุวงศ์ ตั้งรัฐบาลของตัวเองในปี 1950 ชื่อ ขบวนการปะเทดลาว มีฐานที่มั่นอยู่ทางเหนือด้านที่ติดกับเวียดนามตอนเหนือ มีผู้นำฝ่ายพลเรือนอีกคนคือ ไกรสอน พมวิหาน
ฝรั่งเศสแพ้สงครามอินโดจีน (โดยเฉพาะแพ้เวียดนาม) เลยเซ็นสัญญาเจนีวา ถอนตัวออกไปในปี 1954 ลาวได้เอกราชอย่างสมบูรณ์ แต่ลาวเองก็แตกออกเป็น 2 ส่วน คือ ลาวราชอาณาจักร (สนับสนุนโดยสหรัฐและไทย) และลาวคอมมิวนิสต์ (สนับสนุนโดยเวียดนามและรัสเซีย)
สงครามกลางเมือง
ลาว 2 ฝ่ายรบกันอยู่พักหนึ่ง และเจรจาตั้งรัฐบาลผสมในปี 1957 โดยให้เจ้าสุวรรณภูมาซึ่งค่อนข้างเป็นกลาง เป็นนายกรัฐมนตรี แต่ภายในฝ่ายราชอาณาจักรเองก็มีความขัดแย้งระหว่างฝ่ายเจ้ากับฝ่ายขวาจัด มีการรัฐประหารกันไปมา
ปี 1959 เจ้าศรีสว่างวงศ์ และ เจ้าเพ็ดชะราช เสด็จสวรรคตในปีเดียวกัน ฝ่ายลาวราชอาณาจักรได้กษัตริย์องค์ใหม่คือ เจ้าศรีสว่างวัฒนา ซึ่งเป็นกษัตริย์องค์สุดท้ายของลาว
ความพยายามตั้งรัฐบาลผสมสองฝ่ายสิ้นสุดในปี 1964 เมื่อลาวฝ่ายขวารัฐประหาร (แต่ไปไม่รอด) ลาวฝ่ายซ้ายจึงหนีออกนอกนครหลวงเวียงจันทน์ และเริ่มสงครามเต็มรูปแบบในปี 1968 จนถึงปี 1973 สงครามก็ยุติเพราะสหรัฐเปลี่ยนนโยบายในสงครามเวียดนาม จึงเลิกสนับสนุนลาวฝ่ายราชอาณาจักร
ระหว่างปี 1973-1975 เป็นการปะทะกันทางการเมือง ลาวฝ่ายราชอาณาจักรอ่อนแอลงมาก ฝ่ายขบวนการปะเทดลาวได้ชัยชนะในปี 1975 ทำให้เจ้าศรีสว่างวัฒนาสละราชบัลลังก์ ลาวกลายเป็นประเทศคอมมิวนิสต์โดยสมบูรณ์ ฝ่ายเจ้าลาวเดินทางออกนอกประเทศไปยังฝรั่งเศส สหรัฐ และไทย
สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
ลาวหลังปี 1975 มีเจ้าสุภานุวงศ์เป็นประธานประเทศ และไกสอน พมวิหาน เป็นนายกรัฐมนตรีคนแรก สืบทอดอำนาจรัฐบาลมาจนถึงทุกวันนี้ ใช้ชื่อประเทศว่า "สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว" หรือ Laos PDR
โดยสรุปแล้ว ศูนย์กลางของลาวยุคราชอาณาจักรอยู่ที่หลวงพระบางมาโดยตลอด ถึงแม้จะโดนรุกรานและตกเป็นเมืองขึ้น แต่เจ้าของลาวก็อยู่ที่หลวงพระบางมาจนถึงปี 1975 ดังนั้นวัฒนธรรมของลาวก่อนสมัยใหม่ (เน้นเรื่องพุทธ-เจ้า) จึงมีศูนย์กลางที่หลวงพระบางนั่นเอง
อย่างไรก็ตาม น่าเสียดายที่หลวงพระบางโดนรุกรานบ่อยครั้ง ทำให้เมืองเก่าถูกทำลายไปมาก สิ่งปลูกสร้างของหลวงพระบางในปัจจุบันส่วนใหญ่จึงเป็นสิ่งก่อสร้างในยุคราชอาณาจักรช่วงหลังๆ (หลังเป็นอาณานิคมฝรั่งเศส) เสียมาก